«Ρόδος, μια Πόλη με Πολλές Ζωές - Όσα μας κληροδότησε η Ιταλική Κατοχή

Ρόδος 1912–1947: Το Ιταλικό Αποτύπωμα που Διαμόρφωσε τη Σημερινή Πόλη Παρουσιάστηκε στη Ρόδο το Βιβλίο -Ορόσημο του Κώστα Καρανάσου.

Με μεγάλη επιτυχία πραγματοποιήθηκε στο Νεστορίδειο Μέλαθρο της Ρόδου η παρουσίαση του σημαντικού βιβλίου του Κώστα Καρανάσου, «ΡΟΔΟΣ 1912–1947: Η πολιτική για το σχεδιασμό του χώρου και τη διαχείριση των μνημείων κατά την Ιταλική κατοχή». Το βιβλίο κυκλοφορεί από το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ).

Υπάρχουν κάποιες εκδηλώσεις που δεν τις παρακολουθείς απλώς∙ τις ζεις.
Η παρουσίαση του βιβλίου του Κώστα Καρανάσου ήταν μία από αυτές. Μπαίνοντας στην αίθουσα, ένιωθα ότι θα ακούσω για ακόμη μία φορά την «ιστορία της Ρόδου» — όμως τελικά έφυγα κρατώντας μια εντελώς διαφορετική εικόνα για το νησί μου. Μια εικόνα πιο πολύπλοκη, πιο βαθιά, και σίγουρα πιο συναρπαστική.  Η αίθουσα ήταν γεμάτη, αλλά ησυχία απόλυτη.

Σαν να κρατούσαμε όλοι την ανάσα μας για να ακούσουμε τη Ρόδο να μιλάει — όχι όπως τη μάθαμε, αλλά όπως πράγματι ήταν.

Η εκδήλωση προσέλκυσε πλήθος κόσμου που είχε την ευκαιρία να γίνει κοινωνός ενός πλούσιου αρχειακού υλικού από ελληνικά και ιταλικά αρχεία, και να ακούσει αναλύσεις για τις αποκαταστάσεις και τις πολεοδομικές παρεμβάσεις που καθόρισαν τη σημερινή μορφή της Μεσαιωνικής Πόλης της Ρόδου.

🎤 Οι Ομιλητές που Φώτισαν την Ιστορία - αυτά που αφύπνισαν

Στο πάνελ βρέθηκαν άνθρωποι που έχουν αφιερώσει χρόνια ολόκληρα στη μελέτη, την προστασία και την κατανόηση της μεσαιωνικής πόλης:
αρχιτέκτονες, αρχαιολόγοι, μηχανικοί, αλλά και ο ίδιος ο συγγραφέας.
Η Ουρανία Καραγιάννη συντόνιζε με ηρεμία και καθαρότητα, δίνοντας τον ρυθμό σε μια συζήτηση που έμοιαζε να ανοίγει πόρτες σε εποχές ξεχασμένες — αλλά αποτυπωμένες παντού γύρω μας.

Για το έργο του συγγραφέα μίλησαν με ειδική γνώση του θέματος:

• Κατερίνα Μανούσου-Ντέλλα: δρ αρχιτέκτων, Προϊσταμένη Τμήματος Μελετών & Έργων της ΥΝΜΤΕ Δωδεκανήσου ε.τ.
• Πάνος Βενέρης: αρχιτέκτων μηχανικός, πρώην Γενικός Διευθυντής Ανάπτυξης Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου και πρώην Πρόεδρος ΤΕΕ Δωδεκανήσου.
• Γιώτα Ψαρρή: αρχαιολόγος, Τμήμα Βυζαντινών & Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων, Εφορεία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου.
• Ο συγγραφέας Κωνσταντίνος Δ. Καρανάσος, δρ αρχιτέκτονας–μηχανικός.

🏛️ Η Ρόδος ως «Εργαλείο» Ιδεολογίας: Το Όραμα της Ιταλικής Διοίκησης

Όπως ανέδειξαν οι ομιλητές, στην ιταλική περίοδο (1912-1947), η πόλη της Ρόδου μεταμορφώθηκε ριζικά. Η πολιτική εξουσία χρησιμοποίησε τον χώρο, τα μνημεία και την αρχιτεκτονική ως ισχυρά εργαλεία προβολής, ιδεολογίας και ταυτότητας.

• Πολιτική & Αισθητική: Η ιταλική διοίκηση, αναγνωρίζοντας τη μοναδική πολιτισμική κληρονομιά, επιχείρησε να αναδείξει, να αναδομήσει και συχνά να επαναδιατυπώσει το ιστορικό της αφήγημα.
• Διπλή Στρατηγική: Ιταλοί αρχιτέκτονες και διοικητές προσπάθησαν να συνδυάσουν το παρελθόν με το μέλλον:
• Να διαφυλάξουν τη Μεσαιωνική Παλιά Πόλη (ως μνημειακό σύνολο).
• Να δημιουργήσουν μια νέα, μοντέρνα Ρόδο εμπνευσμένη από τη μεσογειακή αισθητική.
• Ο Στόχος: Να παρουσιάσουν το νησί ως ένα «κόσμημα» της ιταλικής παρουσίας στην Ανατολή.

🔍 Οι Τρεις Φάσεις της Διαχείρισης Μνημείων

Ο συγγραφέας, Κώστας Καρανάσος, χώρισε στην ομιλία του την περίοδο σε σαφείς χρονικές ενότητες, αναλύοντας πώς οι επεμβάσεις αποκατάστασης μνημείων συνδέθηκαν με την εκάστοτε πολιτική διαχείρισης:

1. Πρώτη Δεκαετία (1912–1923): Περιλαμβάνει την αρχαιολογική δραστηριότητα, την ίδρυση του Αρχαιολογικού Μουσείου, τις εργασίες στην Οδό των Ιπποτών και τις οχυρώσεις της πόλης.
2. Η Εποχή του Mario Lago (1923–1936): Επιδιώκεται η «αναβάθμιση» της Ρόδου, ώστε να καταστεί ισότιμη με άλλες ιταλικές αποικίες. Εφαρμόζονται σημαντικές πολεοδομικές και διαχειριστικές παρεμβάσεις.
3. Η Τελευταία Φάση (1936–1947): Ο φασιστικός χαρακτήρας αποτυπώνεται έντονα στην πολιτική, στην αισθητική, αλλά και στις επιλογές αποκατάστασης και διαχείρισης.

🎯 Γιατί το Βιβλίο Είναι Σημαντικό Σήμερα

Το βιβλίο του Κώστα Καρανάσου δεν είναι απλώς μια ιστορική καταγραφή. Είναι ένα πολύτιμο εργαλείο για μελετητές ιστορίας της αρχιτεκτονικής, πολεοδομίας και ιστορίας του Αιγαίου, καθώς συνδυάζει την τεχνική/αρχιτεκτονική ανάλυση με την πολιτική/θεσμική ανάγνωση των επιλογών της ιταλικής διοίκησης.

Τα βασικά συμπεράσματα για τη σημερινή Ρόδο:

• Η Σημερινή Μορφή: Η διατήρηση των τειχών, του ιστού και των βασικών μνημείων της Μεσαιωνικής Πόλης οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις επιλογές που έγιναν κατά την ιταλική Κατοχή.
• Πέρα από την Αρχαιολογία: Η μελέτη αποκαλύπτει ότι η «προστασία» των μνημείων δεν ήταν ποτέ μόνο αρχαιολογικό ζήτημα, αλλά συνδεόταν άμεσα με πολιτικές, ιδεολογικές, κοινωνικές και τουριστικές επιδιώξεις.
• Ένα Πρότυπο Διαχείρισης: Η μετατόπιση από την αποκατάσταση μεμονωμένων κτιρίων στην αντιμετώπιση μιας ολόκληρης πόλης ως «μνημειακού συνόλου» αποτέλεσε πρότυπο για τις σύγχρονες προσεγγίσεις διαχείρισης πολιτιστικής κληρονομιάς σε παγκόσμια κλίμακα.

Οι θεατές έφυγαν με μια βαθύτερη κατανόηση της ιστορικής πορείας του νησιού, της αρχιτεκτονικής του ταυτότητας και των πολιτικών που διαμόρφωσαν την πολιτιστική κληρονομιά της Ρόδου. Ήταν μια βραδιά υψηλού επιστημονικού ενδιαφέροντος, δοσμένη με τρόπο κατανοητό στο ευρύ κοινό.

Επίλογος: Ένα βιβλίο, μια ιστορία...

...που εξακολουθεί να καθορίζει το σήμερα της Μεσαιωνικής Πόλης. Μια βραδιά με αρχειακό υλικό και άγνωστες πτυχές της ιστορίας της Ρόδου. Οι θεατές έφυγαν με βαθύτερη γνώση της ιστορικής πορείας της Ρόδου, της αρχιτεκτονικής της ταυτότητας και των πολιτικών διαχείρισης της πολιτιστικής της κληρονομιάς. Ήταν μια εκδήλωση που συνδύασε επιστημονικό ενδιαφέρον και προσβασιμότητα, φωτίζοντας με τρόπο κατανοητό τις συνθήκες και τις επιλογές της ιταλικής Κατοχής και το αρχιτεκτονικό–πολεοδομικό τους αποτύπωμα στο νησί.

Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο της βραδιάς ήταν η συνειδητοποίηση ότι η σημερινή εικόνα της Μεσαιωνικής Πόλης — εκεί όπου περπατάμε καθημερινά, εκεί όπου ακούγονται οι ομιλίες του καλοκαιριού και το βουητό των επισκεπτών — είναι αποτέλεσμα εκείνων των παρεμβάσεων.

Όλα όσα θεωρούμε «αυτονόητα»:
τα τείχη, ο πολεοδομικός ιστός, η αισθητική συνοχή, η αντιμετώπιση του ιστορικού κέντρου ως μνημειακού συνόλου — όλα ξεκίνησαν τότε.

Και αυτό είναι ίσως το μεγαλύτερο κέρδος του βιβλίου:
μας βοηθά να καταλάβουμε ότι η ιστορία της Ρόδου δεν είναι μόνο μνήμες∙ είναι πολιτικές επιλογές, συγκρούσεις, οράματα, ιδεολογίες.
Και ότι η κληρονομιά που διαχειριζόμαστε σήμερα έχει ρίζες πιο περίπλοκες από όσο συχνά φανταζόμαστε. Ήταν μια υπενθύμιση ότι η πόλη μας έχει πολλές ζωές — και πως για να την αγαπήσουμε πραγματικά, πρέπει πρώτα να τη γνωρίσουμε.

Φεύγοντας από την εκδήλωση έμεινα  με την αίσθηση ότι η Ρόδος που γνωρίζουμε είναι ένα παζλ με κομμάτια από πολλές εποχές. Κι ότι κάθε κομμάτι — ακόμη και εκείνο που προήλθε από σκοτεινές περιόδους — έχει τη δική του θέση στην ταυτότητα του νησιού. 

✏️Δεν περίμενα ότι θα έβλεπα τη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου με άλλα μάτια.
Και όμως — ένα βιβλίο, μια παρουσίαση και μερικές ξεχασμένες φωτογραφίες ήταν αρκετές για να αλλάξουν την εικόνα που είχα για το νησί μου.

✏️ Ρόδος: η πόλη που ξαναγεννήθηκε τρεις φορές Στα τείχη, στους δρόμους, στα μνημεία: το παρελθόν που δεν λέει να σωπάσει.

✏️ Από τα ιταλικά σχέδια μέχρι τα σημερινά περάσματα, κάθε πέτρα της Ρόδου έχει μια ιστορία να πει. Όσα είδα, άκουσα και ένιωσα σε μια βραδιά που μύριζε χαρτί αρχείου και παλιές αφηγήσεις.

✏️Ένα ταξίδι που ξεκινά από το 1912 και καταλήγει… στην καθημερινή μας διαδρομή. Γιατί το παρελθόν της Ρόδου δεν τελείωσε — συνεχίζει να διαμορφώνει το σήμερα.