Οι Παναγίες της Λέρου

Λόγω τη τοποθεσίας που βρέθηκε η εικόνα Της ή όπου υπάρχει ο ναός Της, Της δίδονται επίθετα, όπως:

Παναγία η Σουμελά (στο όρος Μελά), Παναγία η Μελικαρού (στη Σκύρο), Παναγία η Φοδελιώτισσα (στο Φόδελε Ηρακλείου), Παναγία η Θαλασσινή, (στην Άνδρο, σε βράχο μέσα στη θάλασσα), Παναγία η Ανέμη, (στη Σαμοθράκη, επειδή φυσά δυνατός άνεμος στο ξωκλήσι της).

Στα Δωδεκάνησα πιο γνωστή είναι η Παναγία η Καβουριανή (φωτό επάνω αριστερά).Στην άκρη ενός φυσικού φιορδ στον Ξηρόκαμπο βρίσκεται στριμωγμένο ανάμεσα σε δύο μεγάλα βράχια (που αποτελούν τη στέγη του), το λιλιπούτειο εκκλησάκι της Παναγιάς της Καβουράδαινας, ένα από τα ομορφότερα εκκλησάκια της Λέρου.

Το καμπαναριό της κοιτάει στη θάλασσα. Κατηφορίζω στα σκαλάκια και μπροστά μου ξεπροβάλλει η εσοχή του βράχου της Παναγιάς. Το Ιερό δεν είναι παρά η κόψη του βράχου και η εικόνα της Παναγίας στολίζεται με ένα τεράστιο καβούρι. Αυτοί που χωράνε μέσα στο ξωκκλήσι μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού! Λένε πως το σημείο αυτό ήταν βάση αρχαίου φρυκτωρίου (οικοδόμημα στο οποίο άναβαν φωτιές με σκοπό τη μετάδοση κάποιου μηνύματος).

Σύμφωνα με την παράδοση κάποιος ψαράς καθώς μάζευε κοχύλια δαγκώθηκε από κάβουρα. Εκείνη τη στιγμή είδε στα βράχια την εικόνα της Παναγίας. Αμέσως προσευχήθηκε και η πληγή έκλεισε. Βλέποντας το θαύμα πήρε την εικόνα και με ευλάβεια την πήγε στην εκκλησία διηγούμενος στους συμπατριώτες του το γεγονός. Το ίδιο βράδυ είδε όνειρο μια μαυροφορεμένη γυναίκα που του είπε: «να με ξαναβάλεις στο ίδιο σημείο που με βρήκες». Την άλλη μέρα το πρωί μετά από έρευνες ξαναβρέθηκε η εικόνα στο ίδιο σημείο των βράχων, που ήταν και την προηγούμενη. Μετά από αυτά αποφασίστηκε να χτιστεί μια μικρή εκκλησία στο σημείο που βρέθηκε η εικόνα.

Μία άλλη εικασία είναι ότι φτιάχτηκε στα 1796 από Λεριούς μαστόρους κατά παραγγελία ενός ψαρά από την Κάλυμνο. Ψαρεύοντας καβούρια με καμάκι ο Καλύμνιος ανέσυρε μια σανίδα γεμάτη καβουρομάνες και οστρακοειδή και όταν την καθάρισε είδε ότι επάνω της ήταν ζωγραφισμένη η εικόνα της Παναγίας. Την ονόμασε Καβουράδαινα και την έβαλε στο εικονοστάσιο του σπιτιού του στην Κάλυμνο. Την ίδια νύχτα στον ύπνο του εμφανίσθηκε μια μαυροφορεμένη γυναίκα και του είπε: «Πήγαινέ με πίσω και χτίσε το σπιτάκι μου». Την επόμενη μέρα πήγε και έβαλε μαστόρους να χτίσουν μια μικρή εκκλησία κοντά στο σημείο που βρήκε την εικόνα. Όμως η Παναγία ξαναεμφανίσθηκε στον ύπνο του τρεις μέρες μετά. Ο ψαράς αναγκάσθηκε να επιστρέψει στη Λέρο, είδε το εκκλησάκι γκρεμισμένο και την εικόνα στον ίδιο βράχο που τη βρήκε. Υπακούοντας στις εντολές Της, έχτισε ξανά το εκκλησάκι στο ακριβές σημείο της ανεύρεσης.

Η παλιά εικόνα σήμερα βρίσκεται στο εκκλησιαστικό μουσείο στο Κάστρο και η Παναγιά η Καβουράδαινα γιορτάζει στις 8 Αυγούστου.

Επίσης, στη Λέρο μέσα στο Κάστρο βρίσκεται το μοναστήρι της Παναγιάς Κυράς. Εδώ υπήρχαν πέντε εκκλησίες. Ο σημερινός ναός χτίστηκε περί τα τέλου του 17ου αιώνα.

Στο Κάστρο ο Λέριος μοναχός Δαμασκηνός λειτούργησε σχολή από το 1726, ανυψώνοντας την παιδεία του νησιού, η οποία έπαψε να λειτουργεί στα μέσα του 19ου αιώνα.

Στο εσωτερικό της εκκλησίας αξιόλογο είναι το μεγάλο ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο τέμπλο καθώς και οι παλιές αγιογραφίες στους τοίχους. Το ενδιαφέρον όμως επικεντρώνεται στην περίφημη εικόνα της Παναγίας, η οποία θεωρείται θαυματουργή και συγκεντρώνει πολλούς προσκυνητές. Οι θρύλοι και οι λαϊκές δοξασίες που αφορούν την εικόνα αυτή είναι πάμπολλες.

Σύμφωνα με την παράδοση η εικόνα εμφανίστηκε από τη θάλασσα μέσα σε μια βάρκα (φωτό δεξιά) και εγκαταστάθηκε από θαύμα στο μπαρουτχανέ (πυριτιδαποθήκη) ανάμεσα σε δυο αναμμένες λαμπάδες, παρά τις προσπάθειες του Τούρκου Αγά να την απομακρίνει. Ο μονόχωρος ναός οικοδομήθηκε μετά το 1669, ανακαινίστηκε και διευρύνθηκε το 1719 και εγκαινιάστηκε από τον Μητροπολίτη Καρπάθου Νεόφυτο Γαρμάνη.

Αναφορά στο κάστρο κάνει και ο γνωστός για τους μυστηριώδεις χάρτες του ναύαρχος Πίρι Ρέϊς, ο οποίος στις αρχές του 16ου αι. συνόδευε τον Κεμάλ Ρέϊς στην αποτυχημένη προσπάθεια των Τούρκων να καταλάβουν το κάστρο.

Η φήμη του ναού είχε ξεπεράσει τα όρια του νησιού και κάποτε προσήλκυε περισσότερους πιστούς κι από τη Μεγαλόχαρη της Τήνου και Χριστιανούς απ’ όλη τη Μικρά Ασία, όταν ο χριστιανισμός εκεί είχε εκλείψει και οι Μητροπόλεις είχαν υποβιβαστεί σε επισκοπές.
Πλήθος κόσμου ακολουθεί την ίδια διαδρομή κάθε Δεκαπενταύγουστο για να προσκυνήσει τη χάρη Της. Οι μανάδες κάθε 14 Αυγούστου ντύνουν στα μαύρα τα ταμένα παιδιά τους, κάνουν άρτο, ανεβαίνουν με τα πόδια τα 499 σκαλιά και βγάζουν τα μαύρα μετά τον εσπερινό για να τα αφήσουν στην Παναγιά.

Η καμπάνα της εκκλησίας (δεξιά),είναι σπάνιας τέχνης, φτιαγμένη με μπρούντζο και ασήμι από Ρώσους τεχνίτες.

Σημαντικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το Μουσείο της Εκκλησίας, όπου φυλάσσονται βυζαντινές εικόνες, ιερά σκεύη, άμφια και τελετουργικά αντικείμενα σπάνιας αξίας, επίσης η βιβλιοθήκη και τα λίγα αρχαιολογικά ευρήματα, όπως αγγεία και άλλα μικροαντικείμενα που βρέθηκαν στο βυθό της θάλασσας.

Τα εκθέματα αυτά είναι μέρος μόνο από τον εκκλησιαστικό θησαυρό που φυγαδεύτηκε και εξαφανίστηκε την εποχή της Ιταλοκρατίας η καταστράφηκε από τις βομβαρδιστικές επιθέσεις των Γερμανών.

Στη Λέρο, επίσης, αφού προσπεράσουμε τη Γούρνα, μεγάλο κόλπο με ρηχά νερά, στη θέση Δρυμώνα υπάρχει το εκκλησάκι της Παναγίας της Γουρλομάτας με αξιόλογες αγιογραφίες.