Η επανένταξη της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα

Είναι μια καλή ευκαιρία τέτοιες μέρες να γίνεται μια αναζωπύρωση της εθνικής μνήμης του παρελθόντος. Είναι όμως και μια ευκαιρία να τιμήσουμε όσους αγωνίσθηκαν για την εθνική μας υπόθεση. Εξ άλλου κοντά στις πτώσεις πρέπει να θυμόμαστε και τις ανατάσεις. Ευκαιρία λοιπόν αυτές οι εθνικές μνήμες να αποτελέσουν και επετείους εθνικής αυτογνωσίας.

Το περασμένο καλοκαίρι βρέθηκα στους Βαρβάρους της Κρήτης, το χωριό απ’ όπου κατάγεται ο Έλληνας διανοητής και λογοτέχνης Νίκος Καζαντζάκης. Έκανα ένα ευλαβικό προσκύνημα στη Μεγαλόνησο για να διαπιστώσω από κοντά το μέγεθος της αξίας και τη μοναδικότητα της. Και με την ευκαιρία εκείνου του οδοιπορικού αξίζει να θυμηθούμε αυτό που έγραψε ο Νίκος Καζαντζάκης πριν πάρει από το ταπεινό Ηράκλειο το δρόμο προς την Αιωνιότητα: “Κρατώ ολόκληρη την Ελλάδα κάτω από τα βλέφαρα μου”.

“Τίποτα θαρρώ δε μου λείπει. Έχω μονάχα την αγιάτρευτη αγωνία της Ελλάδας, που θέλουν να τη γκρεμίσουν. Μα αυτή είναι αιώνια. Το ξέρω καλά και θα βγει κι από τη δοκιμασία αυτή γιγαντωμένη. Ποτέ δεν είχα τόση πίστη κι εμπιστοσύνη στη ράτσα μας όπως τώρα”.

Ο λόγος αυτός του Νίκου Καζαντζάκη, ένας λόγος εναγώνιος για την τύχη της Ελλάδος και του Ελληνισμού, διατηρεί την επικαιρότητα του σε ολόκληρη την περίοδο της νεότερης ιστορίας του Ελληνισμού μέχρι και σήμερα. Ζώντας τέσσερις χιλιάδες χρόνια υπό την αδιάκοπη αμφισβήτηση των ορίων μας και μένοντας κατά καιρούς, ακόμη και χωρίς κρατική υπόσταση, ο Ελληνισμός επιμένει να ΖΕΙ και να ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙ. Μόνο που ολοένα και πιο έντονα ο Νεοέλληνας σήμερα νοιώθει να πλανιέται παντού “η αγιάτρευτη αγωνία της Ελλάδος που θέλουν να τη γκρεμίσουν”.

Εμείς όμως επιμένουμε και αναζητούμε με την ίδια αγωνία τους όρους πίστης του Καζαντζάκη, αυτούς που μνημονεύσαμε πριν, ώστε η Ελλάδα να βγει κι από αυτή τη δοκιμασία γιγαντωμένη.

Η ιστορία δεν είναι βιβλίο που κλείνει. Γράφεται κάθε μέρα. Στην αναζήτηση αυτού του βιβλίου βρίσκεται η σημερινή μας επέτειος. Ελάτε μαζί μας να βρεθούμε στην αναζήτηση του μεγαλείου των ραγιάδων, που αποφάσισαν να πολεμήσουν “για την Χριστού την πίστη την Αγία και της Πατρίδος την Ελευθερία” γκρεμίζοντας την μεγαλύτερη Αυτοκρατορία της εποχής.

Αγία Λαύρα, 25η Μαρτίου 1821. Το λάβαρο υψώνεται και ο δρόμος δεν έχει επιστροφή. Οι Σπαρτιάτες έλεγαν “Η ταν η επί τας”. Οι Μανιάτες, οι Μωραίτες, οι Σουλιώτες, οι Ρουμελιώτες, οι Υδραίοι, οι Ψαριανοί είπαν “ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ η ΘΑΝΑΤΟΣ”.
Η εθνική συνείδηση μετά 400 χρόνια σκλαβιάς δεν έχει σβήσει. Η Φιλική Εταιρία απλώς όρκισε το Έθνος στην υποχρέωσή του. Και στο πρώτο κάλεσμα τα παλικάρια του Ιερού Λόχου πέφτουν μέχρι το τελευταίο.

Είναι γνωστό και παραδεδεγμένο στη συνείδηση όλων μας ότι το 1821 υπήρξε η αρχή και η αφετηρία του νεότερου Ελληνισμού. Αφετηρία φορτωμένη με μνήμες και προκαταβολές για το μέλλον του Γένους και του Έθνους μας. Το Γένος των Ελλήνων, ύστερα από το 1453, ήταν ταπεινωμένο στη σκλαβιά τεσσάρων αιώνων. Και αφού έμεινε σιωπηλό και πονεμένο επί 400 χρόνια, το 1821 τινάχθηκε σαν ηφαίστειο. Και από τη λάβα και τη λαύρα αυτού του ηφαιστείου φτιάχτηκε ο νέος Ελληνισμός.

Πριν όμως φτιαχτεί ο νέος ελληνισμός, που άπλωσε τα σύνορα του στα προγονικά χώματα και πήρε τη θέση του στην τάξη των λαών και των εθνών του νεώτερου κόσμου, προηγήθηκε ο αγώνας της Ανεξαρτησίας.

Στα ταξίδια μου στη Βιέννη, κάνω βόλτες εκεί όπου ανθούσε και ευημερούσε μια μεγάλη παροικία όπως την έλεγαν τότε “η των Γραικών πραματευτάδων”. Στην Αυστρία επίσης είχα και μια συνάντηση με τον Μητροπολίτη Μιχαήλ, που τον πρωτογνώρισα όταν χοροστάτησε στην ενθρόνιση του ροδίτη Μητροπολίτη Σπυρίδωνα, στον Άγιο Γεώργιο Βενετίας.

Ο Μητροπολίτης Μιχαήλ μου μίλησε για τους δασκάλους του Γένους, που με κορυφαίο τον Ρήγα Φεραίο συνετέλεσαν τα μέγιστα στην αφύπνιση του Ελληνισμού. Ο Βελεστινλής υποστήριζε ολόθερμα τα γράμματα και πίστευε ότι με τα βιβλία μπορούν να μεταδοθούν οι επαναστατικές ιδέες. Το 1797 τύπωσε δυο βιβλία στη Βιέννη. Μια μαρμάρινη πλάκα με τη μορφή του μας θυμίζει ότι στην Αυστριακή πρωτεύουσα τυπώθηκε η μοιραία επαναστατική προκήρυξη, που έγινε αιτία για τη σύλληψη και το θάνατο του. Αυτή η προκήρυξη τυπώθηκε μυστικά μέσα σε δυο νύχτες στον αριθμό ρεκόρ για εκείνη την εποχή των 3.400 αντιτύπων. Ήταν ένα τετρασέλιδο, μεγάλου σχήματος που αρχίζει με το σύνθημα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ- ΙΣΟΤΙΜΙΑ- ΑΔΕΛΦΟΤΗΣ. Ακολουθεί μια εμπνευσμένη έκκληση για αγώνα. Συνεχίζει με το Σύνταγμα του νέου Πολιτεύματος και τελειώνει με τον θρυλικό θούριο “ως πότε παλληκάρια θα ζούμε στη σκλαβιά”...

Η σημαντικότερη όμως έκδοση του Ρ. Φεραίου ήταν η “Μεγάλη Χάρτα της Ελλάδος” ένα κατ' εξοχήν πρωτότυπο έργο, μια πατριδογνωστική εγκυκλοπαίδεια με πλήθος πληροφορίες και κάθε τι που μπορούσε να ζωντανέψει με τρόπο παραστατικό το όραμα Ελληνισμός. Αυτά εν συντομία από την Βιέννη για τον διαφωτιστή του υπόδουλου ελληνικού λαού Ρήγα Φεραίο, που θα μπορούσαμε να τον χαρακτηρίσουμε φιλόσοφο και μόνο αν θυμηθούμε αυτό που είπε, ότι δηλαδή “όποιος συλλογάται ελεύθερα, συλλογάται καλά”.

Ενώ όμως αυτά συνέβαιναν στη Βιέννη, την μεγάλη παροικία των Γραικών πραματευτάδων, όπως την έλεγαν τότε, ας έρθουμε στα καθ ημάς, για να δούμε το κλίμα που επικρατούσε εκείνη την εποχή εδώ στην περιοχή μας:

Η Ρόδος με την τουρκική κατάκτηση του 1522 έμεινε υπόδουλη τέσσερις ολόκληρους αιώνες έως το 1912. Μέσα στην πόλη του κάστρου δεν είχαν δικαίωμα να κατοικήσουν Έλληνες, αλλά μόνον οι Τούρκοι που πήραν από τους ντόπιους όλα τα κτίρια και τα σπίτια. Οι ροδίτες που διώχτηκαν από το κάστρο πήραν την άδεια να εγκατασταθούν έξω από αυτό, στη θέση που είναι οι σημερινές συνοικίες, τα “μαράσια” όπως τα είπαν. Οι πρώτοι διοικητές της Ρόδου ήταν στρατιωτικοί. Αργότερα έγιναν τα βιλαέτια, που ήταν μεγάλοι νομοί με διοικητή τον βαλή και υποδιαιρούνταν στα σαντζάκ και τους καζάδες. Η Ρόδος ήταν πρωτεύουσα βιλαετιού και υπάγεται στη δικαιοδοσία του “Καπουδάν πασά”, δηλαδή του μεγάλου ναυάρχου, που ήταν και υπουργός Ναυτικών του σουλτάνου.

Ο λαός της Ρόδου πάντα περίμενε με καρτερία την ημέρα που θα λυτρωνόταν από τα δεσμά της δουλείας. Την ώρα που η απελπισία των σκλαβωμένων Ελλήνων έγινε ελπίδα και μυήθηκαν στη Φιλική Εταιρία, η παράδοση λέει πως στη Ρόδο τον Απρίλιο του 1820, ένας απεσταλμένος της Φιλικής Εταιρίας, ντυμένος σαν καλόγηρος ήρθε στο νησί από την Κωνσταντινούπολη και πήγε αμέσως στη Μητρόπολη, όπου φιλοξενήθηκε από τον μητροπολίτη Ρόδου Αγάπιο.

Ο Αγάπιος και οι άλλοι προύχοντες της Ρόδου μυήθηκαν και έγιναν μέλη της Φιλικής Εταιρίας. Κι ενώ περίμεναν το σύνθημα για να κάνουν το καθήκον τους, το κίνημα προδόθηκε από ένα παλιό μέλος της Φιλικής με το όνομα Ασημάκης. Αμέσως έπιασαν και φυλάκισαν όλους τους προύχοντες. Ανάμεσα τους ήταν ο μητροπολίτης Αγάπιος, ο Μανόλης Καστρίτσιος, ο Γιάννης Καζούλλης, ο εφημέριος της Αγίας Αναστασίας παπα-Μανόλης, ο Απόστολος Βλαστός, ο Φιλιππάκης Δημητρίου, ο Βασίλειος Ζαχαρίας και άλλοι.

Την εποχή που στον αγώνα κυριαρχεί σ όλα τα Δωδεκάνησα ο όρκος “Είτε θάνατος, είτε λευτεριά” η Κάσος έχει ήδη προσχωρήσει με 84 σκάφη. Για την απελευθέρωση της Ρόδου γίνεται μια κίνηση από τους ροδίτες, που βρίσκονται στο ελεύθερο κράτος. Είχε συσταθεί μια επιτροπή στη Σύρο με σκοπό να κάνουν κίνημα στη Ρόδο και ζητούν την έγκριση του Καποδίστρια, στις 10 Ιανουαρίου 1928. Την εποχή εκείνη έμεναν στη Ρόδο μόνο 30.000 κάτοικοι, κυρίως γεωργοί, ναύτες και μαραγκοί, ενώ οι Τούρκοι είχαν 2.000 στρατό, 150 κανόνια, διατηρούσαν τείχη ισχυρά και υπήρχε ναυπηγείο του σουλτάνου. Με την ανακήρυξη του νέου Ελληνικού Κράτους μετά την Επανάσταση του 1821 η Ρόδος, όπως και η Κως εξακολουθούν να κυβερνώνται σαν τουρκικές επαρχίες, όπως και πριν από τον μεγάλο ξεσηκωμό του Γένους. Στην κατάσταση αυτή έμειναν τα Δωδεκάνησα όλο τον 19ο αιώνα έως το 1912.

Στο σημείο αυτό να πούμε, εν τάχει, πως δόθηκαν τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα, μετά την ιταλική κατοχή. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι Ρώσοι και ο Στάλιν βοήθησαν να δοθούν τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα, ενώ την ίδια στιγμή οι Εγγλέζοι ήθελαν να τα προσφέρουν δώρο στην Τουρκία για να βγει στο πλευρό τους στον πόλεμο.

Σε τηλεοπτική εκπομπή μου το 1992 είχα παρουσιάσει αντίγραφο επιστολής του Αμερικανού υπουργού εξωτερικών Τζέημς Μπερνς, επιστολή με ημερομηνία 26 Φεβρουαρίου 1954, προς τον τότε πρόεδρο των εν Αμερική Δωδεκανησίων, καθηγητή του Κολούμπια Εμμανουήλ Αθανασιάδη. Στην επιστολή αυτή ο τότε αμερικανός υπουργός εξωτερικών γράφει μεταξύ των άλλων:

"είχα προσπαθήσει ανεπιτυχώς σε πολλές περιπτώσεις στο Λονδίνο και αργότερα στο Παρίσι να πείσω τον κ. Μολότωφ (υπουργό εξωτερικών της Ε.Σ.Σ.Δ.) να συμφωνήσει με την πρόταση μου σχετικά με το Δωδεκανησιακό ζήτημα. Στις 27 Ιουνίου 1946 καταλήξαμε σε συμφωνία. Οι σημειώσεις μου δείχνουν ότι αφού είχαμε τελικά συμφωνήσει σε ένα -δύο θέματα είπα πως «θα έπρεπε να το κάνουμε αυτό ένα καλό απόγευμα με τη διευθέτηση του θέματος των Δωδεκανήσων». Ο κ. Μολότωφ απάντησε ότι δεν είχε αντίρρηση στην πρόταση μου. Ο κ.Μπέβιν (Βρετανός υπουργός εξωτερικών) θέλησε να διευκρινίσει αν ο κ .Μολότωφ εννοούσε ότι συμφωνεί να δοθούν τα νησιά στην Ελλάδα. Ο κ.Μολότωφ είπε ναι, συμφωνεί. Οι σημειώσεις μου δείχνουν ότι ζήτησα “ένα -δυο λεπτά για να συνέλθω” (απ την ευχάριστη έκπληξη)”.

Αυτά γράφει σε επιστολή του ο τότε αμερικανός υπουργός εξωτερικών, μια επιστολή που δεν αφήνει περιθώρια για παρερμηνείες, αφού μάλιστα μέχρι τώρα δεν παρουσιάσθηκε στη δημοσιότητα κάποιο άλλο στοιχείο που να στηρίζει τον ισχυρισμό ότι ο Στάλιν ήταν αυτός που έδωσε τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα.

Η 7η Μαρτίου ως γνωστόν είναι η μέρα που το ελληνικό Κοινοβούλιο με το Νόμο 423/1947 επικύρωσε τη συνθήκη Ειρήνης της 10ης Φεβρουαρίου 1947, που επιδίκασε τη Δωδεκάνησο στην Ελλάδα. Βέβαια η Δωδεκάνησος ήταν και από πριν Ελλάδα. Ήταν πάντα Ελλάδα. Αρκεί να πούμε ότι επί γενικού πληθυσμού 150.000 κατοίκων, οι Έλληνες ήταν 143.500. Κι ήταν Έλληνες παλιοί, ριζωμένοι εδώ επί αιώνες. Από την εποχή που οι ναύτες της Ρόδου, της Σύμης, της Πάτμου και της Καλύμνου μετείχαν στον Τρωϊκό πόλεμο κατά τον Όμηρο. Από τότε που κτίσθηκε ο ναός της Λινδίας Αθηνάς στο νησί μας και ήταν η μητέρα των άλλων Ακροπόλεων.

Εξ άλλου ήταν Έλληνες οι Δωδεκανήσιοι από τότε που υπάρχει ο πρώτος νόμος των θαλασσών, ο Ναυτικός Κώδικας της Ρόδου κι από τότε που στήθηκε ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου ο Κολοσσός. Έλληνες ήταν οι Δωδεκανήσιοι από τότε που αποτυπωνόταν ο ανθρώπινος πόνος στο άγαλμα του Λαοκόοντα.

Κατακτητές, πειρατές, σταυροφόροι, Ενετοί, Φράγκοι, οθωμανοί, άρπαγες, όπως ο Κάσσιος ο οποίος λεηλάτησε την Ρόδο κι μετέφερε στη Ρώμη όλους τους θησαυρούς της, αλλά και οι Ιππότες, με τα Τάγματα των Ιωαννιτών κατέστρεψαν από τα θεμέλια την Ρόδο και καταταλαιπώρησαν τους ροδίτες. Όμως, η σκληρών αιώνων δουλεία δεν κατόρθωσε να αλλάξει τη μορφή, αλλά και το εθνικό φρόνημα του Ελληνισμού των Δωδεκανησίων.

Με την ευκαιρία όμως που μιλάμε για στιγμές που είναι αφιερωμένες στην εθνική μας ταυτότητα να μη παραλείψουμε να αναφερθούμε και στη σημασία της επετείου της 31ης Μαρτίου, μια επέτειο που οι περισσότεροι την έχουμε ξεχάσει.

Στις 31 Μαρτίου 1947 έγινε το όνειρο πραγματικότητα, αφού στις 12 το μεσημέρι οι συμπολίτες μας έζησαν τη συγκλονιστική στιγμή που υψώθηκε η ελληνική σημαία στο Διοικητήριο, ενώ ταυτόχρονα κατέβαινε η Αγγλική σημαία, ένδειξη ότι τα δεινά της ξένης κατοχής τέλειωσαν. Είναι πολύ σπουδαία αυτή η μέρα γιατί 31 Μαρτίου ο Βρετανός διοικητής Πάρκερ παρέδωσε την στρατιωτική διοίκηση της Δωδεκανήσου στον Έλληνα στρατιωτικό διοικητή αντιναύαρχο Περικλή Ιωαννίδη. Ίσως τη συγχέουμε την 31η Μαρτίου και την ξεχνάμε γιατί ημερολογιακά είναι πολύ κοντά στην 7η Μαρτίου...

Ο Μάρτιος λοιπόν είναι ο μήνας των εθνικών επετείων για τη Δωδεκάνησο. Είναι ο μήνας που μας κάνει να θυμόμαστε όλους εκείνους που αγωνίσθηκαν για την εθνική μας υπόθεση. Είναι όμως και ο μήνας που έρχεται να μας θυμίσει ότι χρειαζόμαστε κυρίως φρόνημα και αίσθηση πατρίδας. Άμεση αίσθηση ότι η βραχονησίδες στα Δωδεκάνησα είναι εξ ίσου Ελλάδα όσο και η πλατεία Συντάγματος.
(Υ.Γ. Το άρθρο μου αυτό, με μικρές αλλαγές, δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 1993).