Διδακτορική διατριβή για το Μηχανισμό των Αντικυθήρων

Διδακτορική διατριβή για το Μηχανισμό των Αντικυθήρων, τον πρώτο αναλογικό υπολογιστή που κατασκευάστηκε πριν από 2000 χρόνια και υπολόγιζε με εκπληκτική ακρίβεια τη θέση του Ήλιου, της Σελήνης και πιθανώς και των πλανητών στον αστρικό ουρανό, εκπονείται στο Εργαστήριο Αστρονομίας του Τομέα Αστροφυσικής, Αστρονομίας και Μηχανικής του Τμήματος Φυσικής του Α.Π.Θ.

Από τα πιο σημαντικά αποτελέσματα της, μέχρις στιγμής, πορείας της διδακτορικής διατριβής είναι:

Η πιθανή σύνδεση του Μηχανισμού με την περιοχή της Βορειοδυτικής Ελλάδας (Ήπειρος, Κέρκυρα). Την περιοχή αυτή υποδεικνύουν τρία ανεξάρτητα αποτελέσματα: (α) το ημερολόγιο της σπείρας του Μέτωνα, (β) η αναγραφή μεταξύ των άλλων πανελλήνιων στεφανιτών αγώνων (Ολυμπιακών, Πυθίων, Ίσθμίων και Νέμεων) των αγώνων της Δοδώνης "Νάϊα", και η ανάλυση των αστρικών γεγονότων που αναγράφονται στο Παράπηγμα του Μηχανισμού.

Πως βρέθηκε
Ήταν παραμονές Πάσχα του 1900. Δυο σφουγγαράδικα της Σύμης που έρχονταν από την Αφρική αναγκάζονται από τον οστριογράρμπη (νοτιοδυτικό άνεμο) να καταφύγουν στην άμμο του ποταμού στα Αντικύθηρα. Το ένα από τα καίκια ξεμύτισε μέχρι τον διπλανό κάβο, τη Βλυχάδα και σε 25 μέτρα από την ακτή κατέβασε με σκάφανδρο δύτη στις 35 οργιές να βγάλει θαλασσινά για τη νηστεία της Μεγάλης Εβδομάδας.
Σε λίγο ο δύτης έκανε σινιάλο να τον τραβήξουν επάνω. Κι αντί για πίνες και «γαϊδουρόποδα» ανέβασε στο καίκι ένα χάλκινο χέρι αγάλματος. Εντυπωσιασμένοι οι δυο καπετάνιοι των καικιών, ο Δημήτρης Ελευθερίου η Κοντός και ο Ηλίας Σταδιώτης βουτούν οι ίδιοι και βλέπουν με τα μάτια τους αυτά που τους είχε περιγράψει ο δύτης. Ένα βουλιαγμένο πλοίο φορτωμένο αγάλματα, μαρμάρινα και χάλκινα και πλήθος άλλα αντικείμενα, διάσπαρτα σε μια έκταση 55 μέτρων, καλυμμένα από λάσπη. Τα καϊκια επέτρεψαν στη Σύμη και για καιρό δεν ξανάγινε λόγος για το συμβάν.
Στο διάστημα αυτό ο καταγόμενος από τη Σύμη καθηγητής της Αρχαιολογίας Α. Οικονόμου που είχε πληροφορηθεί το περιστατικό προσπάθησε να πείσει τους καραβοκύρηδες να δηλώσουν τα ευρήματά τους στην κυβέρνηση. Επτά μήνες χρειάσθηκε για να τους πείσει.
Οι δύο Συμιακοί ήρθαν σε επαφή με τον υπουργό Παιδείας Σπύρο Στάη, του έδειξαν το χάλκινο χέρι και συμφώνησαν να υπογράψουν συμβόλαιο με το οποίο θα αμείβονταν τόσο για τα δικαιώματα ανεύρεσης, ανάλογα με την αξία τους, όσο και για τις εργασίες ανέλκυσής τους από το βυθό. Μάλιστα τους διατέθηκε το οπλιταγωγό «Μυκάλη» με κυβερνήτη τον ύπαρχο Ανδρέα Σωτηριάδη που απέπλευσε για τα Αντικύθηρα ρυμουλκώντας τα δύο καίκια.
Η συνεχής θαλασσοταραχή και οι ξέρες των βραχονησίδων «Θημωνιές» στα ανοιχτά του όρμου της Βλυχάδας δυσχέραιναν το έργο των δυτών, ενώ δεν ήταν δυνατόν να παραμένουν στο βυθό, σε βάθος 60 μέτρων, παραπάνω από πέντε λεπτά. Μετά από πολυήμερες προσπάθειες και τη συνδρομή ενός ακόμα βοηθητικού πλοίου, που εν τω μεταξύ είχε καταφθάσει από τον Πειραιά, οι σφουγγαράδες έφεραν στην επιφάνεια μαρμάρινα και χάλκινα αγάλματα, πολυάριθμα πήλινα αγγεία και μεταξύ άλλων μερικά περίεργα κομμάτια από οξειδωμένο μπρούντζο που έμοιαζαν με σπασμένα γρανάζια.
Τα ευρήματα αυτά οι αρχαιολόγοι τα καταχώρισαν στα αρχεία τους με τον προσδιορισμό «ωρολόγιο η εξάντας» και μετά τα ξέχασαν... Επίσης αποφάνθηκαν ότι επρόκειτο για ναυάγιο αρχαίου ελληνικού πλοίου του 1ου αι. π.Χ. που μετέφερε έργα τέχνης στη Ρώμη, ανάμεσα στα οποία ήταν και ο περίφημος «Έφηβος των Αντικυθήρων», του 340 π.Χ., από τα ελάχιστα χάλκινα αγάλματα που έχουν βρεθεί ως σήμερα. Εικάζεται πως απεικονίζει τον Περσέα, τον Πάρι η κάποιον ανώνυμο αθλητή.
Για πολλά χρόνια κανείς δεν ασχολήθηκε με τα οξειδωμένα μπρούντζινα γρανάζια, τα οποία έφεραν δυσδιάκριτη ελληνική επιγραφή. Ώσπου τα «ανακάλυψε» ο Άγγλος φυσικός Ντέρεκ ντε Σόλο Πράϊς (1922-1983). Έπειτα από επίπονες μελέτες και χρησιμοποιώντας ακτίνες Χ, μόλις το 1973, διαπίστωσε ότι αποτελούσαν μέρος ενός οργάνου που χρησίμευε για τον υπολογισμό της ανατολής και της δύσης των αστέρων και αστερισμών του ζωδιακού συστήματος, τις διάφορες φάσεις της σελήνης, το σεληνιακό και ηλιακό έτος και τις θέσεις των πλανητών σε συγκεκριμένες περιόδους.
Διέθετε 30 η 32 ορειχάλκινα κυκλικά γρανάζια, 27 από τα οποία κινούνται ταυτόχρονα με τις επιλογές μιας χειρολαβής. Όλα βρίσκονταν σε ξύλινο κουτί με πιθανότερες διαστάσεις 33Χ17Χ10 εκατοστά. Στο εμπρός μέρος υπήρχαν δυο ομόκεντροι δίσκοι, με ενδείξεις ημερομηνίας σε σχέση με τη θέση του ήλιου και ημερομηνία σε σχέση με τη σελήνη. Στην πίσω όψη υπήρχαν δυο δίσκοι. Ο ένας μετρούσε μέρες του σεληνιακού μήνα, αλλά και τον υπολογισμό των εκλείψεων της σελήνης. Αξίζει να αναφερθεί ότι αντίστοιχοι υπολογισμοί απαιτούν χρήση αριθμών με έξι δεκαδικά ψηφία…
Ο Άγγλος φυσικός προσδιόρισε ότι το όργανο αυτό κατασκευάστηκε στη Ρόδο (όπου, ως γνωστόν, έζησε τον 1ο αι. π.Χ. ο αστρονόμος Γέμινος) και υπολόγισε με βάση τις θέσεις των πλανητών, κατά το έτος 80 μ.Χ., ότι ο «αστρονομικός υπολογιστής» είχε κατασκευαστεί το 82 π.Χ. Άλλοι υποστηρίζουν ότι κατασκευάστηκε από κάποιον μηχανικό στο εργαστήρι του φιλόσοφου Ποσειδώνιου στη Ρόδο.
Σήμερα 4 κομμάτια του μοναδικού αυτού οργάνου μεγάλης ακριβείας που ανασύρθηκαν από τη θάλασσα των Αντικυθήρων φυλάσσονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και εξακολουθούν να συναρπάζουν και να μαγεύουν ειδικούς και μη. Στο τμήμα που διασώθηκε υπάρχει ημερολόγιο βασισμένο στους χρόνους ανατολής και δύσης λαμπρών άστρων (όπως ο Αρκτούρος), είτε αστερισμών του ζωδιακού κύκλου (όπως οι Δίδυμοι και ο Ταύρος), είτε ακόμη χαρακτηριστικών αστρικών ομάδων (όπως οι Υάδες).
Σημειωτέον ότι κοντά στο 500 μ.Χ. συναντάμε μια παρόμοια κατασκευή στο Βυζάντιο, που μπορούσε να υπολογίσει με κάποιο μηχανισμό θέσεις του Ήλιου. Το Τεχνικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης φιλοξενεί αντίγραφο αυτού ηλιακού ρολογιού- ημερολογίου που θεωρείται, λόγω της ύπαρξης των γραναζιών, «απόγονος του Μηχανισμού των Αντικυθήρων. Τέλος, δύο παρόμοιους μηχανισμούς, το Πλανητάριο και τη Μηχανική Ουράνια Σφαίρα, είχε κατασκευάσει ο Αρχιμήδης δυο αιώνες νωρίτερα στις Συρακούσες. Ο Μάρκελλος μετά το φόνο του Αρχιμήδη τα πήρε και τα εγκατέστησε στο ναό της Αρετής στη Ρώμη, όπου έμειναν για αιώνες. Ο Ποσειδώνιος που είχε ζήσει για ένα διάστημα στη Ρώμη ως πρέσβης της Ρόδου τα είχε μελετήσει και πιθανόν να πήρε ιδέες.
Πέρασαν πάνω από 100 χρόνια από τότε που ανακαλύφθηκε ο αρχαίος Υπολογιστής. Η επιστημονική επιθεώρηση “Scientific American” που φιλοξένησε, τον Ιούνιο του 1959, ένα άρθρο για τον μηχανισμό είχε τίτλο: «Ένας αρχαίος ελληνικός υπολογιστής».
Έκπληκτοι οι επιστήμονες συνεχίζουν να ερευνούν τον πιο γοητευτικό γρίφο των αρχαίων.
Η νέα έρευνα πραγματοποιείται με τη χρήση του ισχυρού επεξεργαστικά υπολογιστή και το πρόγραμμα επεξεργασίας δεδομένων VG Studio Max που αγοράστηκαν για το σκοπό αυτό με δαπάνη του Α.Π.Θ. Η εκπόνηση της διατριβής ξεκίνησε μετά από απόφαση των πρυτανικών αρχών του ΑΠΘ να χορηγήσουν υποτροφία για αυτόν τον σκοπό.

Στο πλαίσιο της διατριβής κατασκευάστηκε αντίγραφο του Μηχανισμού σε πραγματικές διαστάσεις. Πρόκειται για το πιο πρόσφατο, παγκοσμίως, μοντέλο του Μηχανισμού το οποίο έχει κατασκευαστεί λαμβάνοντας υπόψη όλα τα μέχρι στιγμής δημοσιευμένα αποτελέσματα της έρευνας για το Μηχανισμό των Αντικυθήρων.