Κάλ-ΥΜΝΟΣ στα χρώματα

Από τη γαλήνη του βυθού στην ένταση των βράχων, από το γαλάζιο της θάλασσας στο μπλε του ουρανού. Στην Κάλυμνο το παιγνίδι με τα χρώματα θα σας μαγέψει!

Κάλυμνος! Μοναδικό νησί, μοναδική φιλοξενία και ζεστασιά. Οι δυο εύφορες κοιλάδες της στο Βαθύ και τον Πάνορμο, γεμάτες περιβόλια και λουλουδιασμένους κήπους, αποτελούν αντίθεση με την κοιλάδα της Πόθιας, που είναι πυκνοκατοικημένη και καμαρώνει για το μεγάλο και σημαντικό λιμάνι της, αλλά και για τα «μαράσια», τις γειτονιές που σκαρφαλώνουν όλο και πιο ψηλά στα αντικριστά βουνά της. Το μοναδικό οροπέδιο του νησιού είναι το ήσυχο και γραφικό Άργος, χωριουδάκι με παραγωγή οπωροκηπευτικών και με κτηνοτροφία, με πλούσια ιστορία και ιδανικές κλιματικές συνθήκες.

Με τα σημερινά δεδομένα δεν γνωρίζουμε σαφώς ποιοί ήταν οι πρώτοι κάτοικοι της Καλύμνου. Η αρχαιότερη γραπτή μαρτυρία του νησιού βρίσκεται στον Κατάλογο των Πλοίων της Ιλιάδας. Είναι γραμμένο με την ονομασία Καλύδναις. Ο πληθυντικός υποδηλώνει ότι η ονομασία αφορούσε νησιωτικό συγκρότημα, το οποίο συμπεριελάμβανε εκτός από το μεγαλύτερο νησί, την Καλύδνα, την Ψέριμο και πιθανόν την Λέρο. Πότε επήλθε η αλλαγή του Καλύδνα σε Κάλυμνος δεν γνωρίζουμε, αλλά η νέα ονομασία πρωτοσυναντάται κατά τον 10ο μ.Χ. αιώνα.

Κατά τη δεύτερη χιλιετηρίδα π.Χ. το νησί καταλήφθηκε και αποικίστηκε από τους Φοίνικες. Ως ίχνη της ακμής της κατά τους προϊστορικούς εκείνους χρόνους έχουμε τα σωζόμενα ερείπια στο Εμπορειό και στο Bαθύ. Αργότερα πέρασε στην κυριαρχία των Περσών, οπότε και απελευθερώθηκε από την Αθηναϊκή Συμμαχία. Η Κάλυμνος, βοήθησε στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ενώ τον 3ο π. Χ. αιώνα περιήλθε στην εξουσία της Κω και κατόπιν πέρασε στην κυριαρχία των Ρωμαίων. Βρέθηκε κατά καιρούς υπό τον ζυγό Περσών, Βενετών, Ιπποτών του Αγίου Ιωάννου, Τούρκων και Ιταλών. Απελευθερώθηκε την 31η Μαρτίου 1947 και ενσωματώθηκε με τα υπόλοιπα νησιά της Δωδεκανήσου.

Αρκετά τα νησιά και οι βραχονησίδες που ανήκουν στο Δήμο Καλύμνου. Μόνο δυο από αυτά είναι κατοικημένα, η Τέλενδος (φωτο αριστερά), με τη μοναδική της θέα και η Ψέριμος με τις υπέροχες αμμουδιές και τους κόλπους της, το λιμανάκι και το σπήλαιό της.

Εξαιτίας του ορεινού και άγονου στο μεγαλύτερο μέρος του εδάφους, οι κάτοικοι του νησιού, στράφηκαν ήδη από την αρχαιότητα στη θάλασσα και ασχολήθηκαν τόσο με την αλιεία όσο και τα μακρινά ταξίδια, φτάνοντας μέχρι τα παράλια της Αφρικής, την Προποντίδα, την Κύπρο και τη Σικελία, όπως πιστοποιείται από αρχαίες επιγραφές. Ήταν μάλιστα και ικανοί ναυπηγοί, όπως αναφέρει ο Μένανδρος (324-290 π.Χ.) στην κωμωδία Ναύκληρος, διασώζοντας μάλιστα το όνομα του εξαίρετου Καλύμνιου ναυπηγού Καλλικλή.

Όπου κι αν γυρίσεις το βλέμμα σου στην Κάλυμνο αντικρίζεις σφουγγάρια και το μυαλό τριγυρνά στους θρυλικούς δύτες του νησιού που με κίνδυνο της ζωής τους όργωναν τις θάλασσες, βουτώντας σε άγρια, αφιλόξενα νερά.

(Κάλυμνος, Δεκαετία του '50 - Φωτογραφία, Δημήτρης Χαρισιάδης, αρχείο Μουσείου Μπενάκη).

 Σύμφωνα με στοιχεία που υπάρχουν, από το 1800 στις αρχές Μαϊου ξεκινούσε μια ομάδα  4-7 ανθρώπων με μια βάρκα 6-8 μέτρων και μερικές προμήθειες (όπως καβουρδισμένο πρόβειο ή γιδίσιο κρέας, λίγα όσπρια, ρύζι, ελιές, τυρί και κρίθινο παξιμάδι) για να ψαρέψουν σφουγγάρια με μοναδικό εφόδιο την αντοχή της αναπνοής τους. Βουτούσαν σε βάθος μέχρι 30 μέτρα για να ψαρέψουν σφουγγάρια που τα επεσήμαναν από τη βάρκα μ ένα γυαλί.  Τα καλύτερα σφουγγάρια φυτρώνουν σε βάθος 10 έως 25 οργιές.

Η Κάλυμνος όμως δεν είναι μόνο νησί των σφουγγαράδων, είναι και νησί των Γραμμάτων και των Τεχνών. Από τα τέλη του περασμένου αιώνα μέχρι και τα τελευταία χρόνια μια σειρά εμπνευσμένων καλλιτεχνών, ζωγράφων, γλυπτών και λογοτεχνών χαράζει ανεξίτηλα μια πορεία στο χώρο της τέχνης. Γόνοι απλών σφουγγαράδων σπουδάζουν, διαπρέπουν και διακρίνονται για το ταλέντο τους σε όλες τις ηπείρους.

Το νησί περιτριγυρίζεται από εκατοντάδες ξωκλήσια που έχουν θέα στο πέλαγος ή είναι κουρνιασμένα σε βράχους. Μόνο το Μεγάλο Κάστρο η Παλαιοχώρα έχει εννιά μονόχωρα εκκλησάκια, χτισμένα από τον 15ο μέχρι τον 16ο αιώνα. Ο Άγιος Σάββας ο θαυματουργός (φωτογραφία), μια από τις περίφημα εικονογραφημένες εκκλησίες κι άλλες έχουν να επιδείξουν σπάνια τέμπλα όπως του Γιαννούλη Χαλεπά, αρχαίες τοιχογραφίες, μοναδικά έργα ντόπιων ζωγράφων της σχολής Μονάχου και άλλων διάσημων καλλιτεχνών όπως του Φώτη Κόντογλου.

Η άριστη ποιότητα βράχου, η εύκολη και ολιγόλεπτη πρόσβαση, η διακριτική σήμανση αφετηριών που οδηγούν στα αναρριχητικά πεδία σε συνδυασμό με τη ζεστή φιλοξενία των ντόπιων και τις ήπιες κλιματολογικές συνθήκες καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους έχουν καθιερώσει την Κάλυμνο σαν έναν από τους σημαντικότερους αναρριχητικούς προορισμούς στον κόσμο.

Τα οργανωμένα πεδία μέχρι στιγμής φτάνουν τα 50, είναι πλήρως εξοπλισμένα, απόλυτα ασφαλή σε ασβεστολιθικά πετρώματα απαράμιλλης ομορφιάς και ποιότητας. Η ποικιλία των περίπου 1.200 διαδρομών προσφέρει άπειρες δυνατότητες αθλητικής αναρρίχησης με μοναδικές τεχνικές κινήσεις για υψηλές συγκινήσεις και πρωτόγνωρες εμπειρίες. Επιπλέον, στην Κάλυμνο διοργανώνεται και το  Καταδυτικό Φεστιβάλ, όπου μπορείς να ανακαλύψεις μία βυθισμένη αρχαία πόλη.

Οι ντόπιοι λένε χαρακτηριστικά ότι η πέτρα και τα βράχια, αυτά που για αιώνες θεωρούσαν κατάρα, και τους ανάγκαζαν να ξενιτεύονται, τα τελευταία χρόνια μετατράπηκαν σε ευλογία.  Στο βιβλίο «Ή σφουγγάρι ή τομάρι», που έγραψε η Φανερωμένη Σκυλλά - Χαλκιδιού έχει πολλά να πει για τις καλύμνικες συνήθειες και το σφουγγαράδικο παρελθόν. Από μια άλλη οπτική, αυτήν της γυναίκας: Οι κόρες, μανάδες, σύζυγοι έμεναν πάντα μόνες στο νησί, ξεπροβόδιζαν τα καΐκια με άσπρα μαντίλια και μόλις χάνονταν από τα μάτια τους φορούσαν τα μαύρα, ενώ πάντα περίμεναν αγέλαστες και αμίλητες για μήνες. Ότι χτυπούσαν χαρμόσυνα τις καμπάνες όταν τους έβλεπαν να ’ρχονται. Και όταν έβλεπαν καΐκι να επιστρέφει με μεσίστια τη σημαία, ήξεραν πως κάποιος χάθηκε, πως ρίχτηκε με σακί στη θάλασσα ή θάφτηκε σε ξερονήσι. Τότε οι καμπάνες χτυπούσαν πένθιμα, οι τοίχοι βάφονταν γκρι κι εκείνες έκαναν ξόι στα ρούχα του σκασμένου.

Ακόμα και στις μέρες μας χιλιάδες ξενιτεμένοι Καλύμνιοι ζουν στην Αυστραλία και στην Αμερικοί. Ο Χρυσόστομος Αλαχούζος, που έφυγε όταν ήταν 14 ετών, σήμερα είναι Δήμαρχος στο Τάρπον Σπριγκς χάρη στις ψήφους των 3.500 Καλυμνίων. Το Τάρπον Σπρινγκς είναι μία γνωστή πόλη σφουγγαράδων, στην οποία, επί δεκαετίες, ζουν και εργάζονται πολλοί Δωδεκανήσιοι, που ασχολούνται, κυρίως, με την αλίευση και την εμπορία σφουγγαριών.

Εκείνο όμως που κάνει την Κάλυμνο μοναδική σε σχέση με άλλους αναρριχητικούς προορισμούς είναι το τέλειο πάντρεμα των βράχων με τον ήλιο και το απέραντο γαλάζιο, της ορεινής πεζοπορίας με την υποβρύχια κατάδυση, της απόλυτης χαλάρωσης με την έντονη νυχτερινή ζωή και το καλό φαγητό. Το νησί είναι γνωστό και για τις πεντανόστιμες τοπικές συνταγές. Οπωσδήποτε να δοκιμάσετε  μουούρι (αρνί γεμιστό με ρύζι), μιρμιζέλι (κριθαροκουλούρα με ντομάτα και τυρί) και παραδοσιακά καλυμνιώτικα ντολμαδάκια.

Οι παραλίες όμορφες και καθαρές, δεν έχουν τέλος: Με άμμο ή βότσαλα, οργανωμένες ή απόμερες, όλες  έχουν  πεντακάθαρα  καταγάλανα νερά  και προσφέρουν αξέχαστες στιγμές χαλάρωσης. Μερικές από τις παραλίες της Καλύμνου είναι:

• Λινάρια:  Ήσυχη παραλία με άμμο και κρυστάλλινα νερά. Μετά το μπάνιο μπορείς να φας φρέσκο ψάρι στις γύρω ταβέρνες.

• Θέρμα:  Βρίσκεται κοντά στην Πόθια. Η παραλία έχει γαλαζοπράσινα νερά, βότσαλα και βραχάκια και είναι ιδανική για βουτιές. Διαθέτει ομπρέλες, ξαπλώστρες και ένα εστιατόριο.

• Βλυχάδια:  Πρόκειται για 2 πανέμορφες παραλίες που βρίσκονται, επίσης, κοντά στην Πόθια. Η μία έχει βότσαλα και η άλλη άμμο, ενώ και οι δύο έχουν σχετικά ρηχά νερά. Εδώ θα βρεις δέντρα που προσφέρουν σκιά, αλλά και ταβέρνες, καφέ και κέντρο καταδύσεων.

• Πλατύς Γιαλός:  Μία από τις πιο φημισμένες παραλίες της Καλύμνου, έχει μαύρη άμμο και καταγάλανα νερά. Εδώ μπορείς να απολαύσεις το  εκπληκτικό ηλιοβασίλεμα!

• Μυρτιές:  Θεωρείται μία από τις ομορφότερες παραλίες του νησιού. Έχει βότσαλο και ρηχά νερά και είναι ιδανική για οικογένειες. Διαθέτει, επίσης, ομπρέλες, ξαπλώστρες, καφέ και εστιατόρια. Ακριβώς απέναντι βρίσκεται το νησάκι  Τέλενδος.

• Μασούρι:  Η πιο δημοφιλής παραλία της Καλύμνου. Έχει πλατιά αμμουδιά, πεντακάθαρα νερά και προσφέρει θέα στην Τέλενδο. Διαθέτει ομπρέλες, ξαπλώστρες και αρκετές ταβέρνες.

• Αργινώντα (αριστερά):  Πανέμορφη παραλία με γαλαζοπράσινα νερά, στρογγυλά βότσαλα και δέντρα που την περιβάλλουν. Έχει ομπρέλες και ξαπλώστρες.

• Μην παραλείψετε να επισκεφτείτε την «παραλία των πειρατών» στις Καλαμιές και την Παλιόνησο, την πιο όμορφη ίσως του νησιού.

• Στο απάνεμο φυσικό φιόρδ της Ρήνας, στο Βαθύ, θα νοικιάσετε καγιάκ ή μικρό βαρκάκι και θα κωπηλατήσετε.

Στο Μασούρι θα απολαύσετε το κορυφαίο ηλιοβασίλεμα με θέα στην Τέλενδο.

Μη φύγετε όμως από το νησί χωρίς να κάνετε μια μικρή κρουαζιέρα στα πέριξ. Στην Τέλενδο - μισό μίλι απόσταση - θα πάτε με το καραβάκι μέσα σε 10 λεπτά, ξεκινώντας από τις Μυρτιές. 42 κατοίκους έχει το νησάκι χωρίς φασαρία και αυτοκίνητα - με μόνο 3 μαθητές στο μονοθέσιο δημοτικό σχολείο. Να πάτε στο εκκλησάκι του Αη Γιώργη που αγναντεύει το πέλαγος.  Λείψανα από οχυρώσεις ιστορικών χρόνων εντοπίστηκαν στα βόρεια, καθώς και θέατρο λαξευμένο σε βράχο, το οποίο αποτελεί και το σημαντικότερο από τα παλαιοχριστιανικά μνημεία. Επίσης, στη θέση που βρίσκεται ο σημερινός οικισμός, υπάρχουν ερείπια Ρωμαϊκών και Βυζαντινών χρόνων. Ανάμεσα στον 5ο και 7ο αι. μ. Χ. η Τέλενδος παρουσιάζει άνθιση και από εκείνη την περίοδο έχουν βρεθεί λείψανα τριών συγκροτημάτων θερμών Παλαιοχριστιανικής περιόδου, λείψανα παλαιοχριστιανικού οικισμού, καθώς και αρχιτεκτονικά λείψανα τριών τρίκλιτων παλαιοχριστιανικών βασιλικών. Επίσης ερευνήθηκε παλαιοχριστιανική νεκρόπολη στη θέση Πευκί ή Θολάρια.

Άλλες εξορμήσεις: Αρκετά σκάφη ξεκινούν από την Κάλυμνο και πηγαίνουν στο σπήλαιο της Κεφάλας (αριστερά) με τους σταλακτίτες, στο νησί Νερά, στα Βλυχάδια και στο ηφαίστειο, στην Πλάτη, στο χωριό Βαθύ και στις Αρμύρες.

Να πάτε οπωσδήποτε στην Ψέριμο, βρίσκεται ανάμεσα στην Κάλυμνο και την Κω. Κατοικείται από 100 άτομα και είναι ιδανικός προορισμός για ήρεμες, γαλήνιες διακοπές. Όταν φύγουν τα καραβάκια που κάνουν ημερήσιες εκδρομές θα έχετε πριβέ όλη την παραλία. 

Η Ψέριμος (αριστερά), ονομάζεται και  Κάπαρη, καθώς το αρωματικό φυτό αφθονεί  στο νησί.  Εκτός από πεζοπορία, μπορείτε να πάτε μονοήμερη εκδρομή με καΐκι από την Ψέριμο στη γειτονική νησίδα Πλάτη, που έχει πανέμορφες παραλίες και τα νερά της θεωρούνται από τα πιο καθαρά στα Δωδεκάνησα. Επίσης, αν σας αρέσουν οι  καταδύσεις, αξίζει να πάτε για  υποβρύχια εξερεύνηση στη βόρεια και ανατολική πλευρά του νησιού, όπου υπάρχουν ναυάγια πλοίων.

Προσωπικά στάθηκα πολύ τυχερός γιατί στην ολοήμερη εκδρομή που έκανα με σκάφος γνώρισα τι θα πει νησιώτικη φιλοξενία και δοκίμασα τους πιο φρέσκους θαλασσινούς μεζέδες που υπάρχουν στον κόσμο. Από το βυθό και στο πιάτο.

Κι όταν λέω τη λέξη βυθός, το μυαλό μου πάει στο Μουσείο Θαλασσίων Ευρημάτων Βαλσαμίδη στα Βλυχάδια. Στο ιδιωτικό μουσείο εκτίθενται απολιθωμένα σφουγγάρια, ψάρια-τέρατα, όπλα Γερμανών που ανασύρθηκαν από τη θάλασσα, ευρήματα από τη Ναυμαχία του Γέροντα, ένα σκάφανδρο του 1873 και πολλά άλλα.

Άλλα αξιοθέατα:

Η Κάλυμνος είναι ένα νησί με  μακρά ιστορία, καθώς κατοικείται ήδη από τα προϊστορικά χρόνια. 

(Φωτό: Ο Άγ. Νικόλαος στο χωριό Σκάλια)

Το νησί είναι γεμάτο αρχαιολογικούς χώρους και σημεία ιστορικού ενδιαφέροντος,  ενώ στα μουσεία υπάρχουν πολύ ενδιαφέρουσες συλλογές εκθεμάτων. Κάποιες προτάσεις για αξιοθέατα στην Κάλυμνο:

• Ιερό του Δηλίου Απόλλωνα

• Καστρί

• Αρχαιολογικό Μουσείο Καλύμνου

• Ναυτικό Μουσείο Καλύμνου

• Μουσείο Θαλασσίων Ευρημάτων

• Λαογραφικό Μουσείο «Καλύμνικο Σπίτι»

• Κάστρο της Χώρας

• Κάστρο Χρυσοχεριάς

Στο αρχαιολογικό μουσείο, στην Πόθια, καμαρώνει η ξακουστή Κόρη της Καλύμνου. Δίπλα της, βρίσκονται ο μοναδικός ενδεδυμένος Κούρος του 530 π.Χ. και το επιβλητικό άγαλμα του γενειοφόρου Ασκληπιού από τον 2ο π.Χ. αι.

Ο σπουδαιότερος αρχαιολογικός χώρος στο νησί είναι γνωστός ως του Χριστού της Ιερουσαλήμ η Ιερό του Δαλίου Απόλλωνα, βρίσκεται 250 μέτρα δυτικά από τη Χώρα και ορίζεται από τα ερείπια δυο παλαιοχριστιανικών βασιλικών, του Χριστού της Ιερουσαλήμ και της Αγίας Σοφίας, καθώς και τα κατάλοιπα αρχαίων οικοδομημάτων. Όπως λέγεται, το όνομά της πήρε όταν ο Αρκάδιος ή η Αγία Ελένη την έχτισαν επιστρέφοντας από την Ιερουσαλήμ.

Οι πρώτες ανασκαφές στο χώρο έγιναν από τον Άγγλο Charles Newton (1854), από τον Ιταλό Mario Serge (1937), την ΚΒ' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (2001) και την 4η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (2008) και έφεραν στο φως πλήθος από ευρήματα, σύμφωνα με τα οποία στον ίδιο χώρο προϋπήρχε του Ιερό του Δαλίου Απόλλωνα, το οποίο αποτελούσε το πολιτικό και θρησκευτικό κέντρο της Καλύμνου κατά την αρχαιότητα. Το ιερό καταστράφηκε κατά την Παλαιοχριστιανική Περίοδο και με υλικό από τα οικοδομήματά του ανεγέρθηκαν οι παλαιοχριστιανικές βασιλικές του Χριστού της Ιερουσαλήμ και της Αγίας Σοφίας. Οι δυο εκκλησίες εγκατελείφθηκαν τον 7ο αιώνα, λόγω των αραβικών επιδρομών και χρησίμευσαν αργότερα ως πηγή οικοδομικού υλικού, για την ανέγερση των ναϋδρίων του Κάστρου της Χώρας (τέλη 15ου- αρχές 16ου αιώνα) και για το χτίσιμο της μεγάλης εκκλησίας της Παναγίας της Χαριτωμένης στον οικισμό της Χώρας (τέλη 18ου αι.).

Στο φαγητό οι καλοφαγάδες θα βρεθούν στο στοιχείο τους. Η παραδοσιακή Καλυμνιώτικη κουζίνα φημίζεται για τα κρεατικά και τα θαλασσινά της. Το φρέσκο ψάρι και οι θαλασσινοί μεζέδες κυριαρχούν στην τοπική κουζίνα, όπως μύδια με κουρκούτι, γαρίδες σκορδάτες, χταποδοκεφτέδες. Φυσικά είναι αδύνατο να φύγετε χωρίς να δοκιμάσετε τη φημισμένη σαλάτα μιρμιζέλι και να μη πάρετε στις αποσκευές σας θυμαρίσιο μέλι, που η φήμη του έχει ιστορικό βάθος με αναφορές από τον Στράβωνα, τον Οβίδιο και τον Ομηριστή Αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης Ευστάθιο.

Για τη διαμονή υπάρχουν καλόγουστα και άρτια εξοπλισμένα δωμάτια, αρκετά με νησιώτικο στυλ.

Είναι δυνατόν ένα τόσο μικρό νησί να έχει πρόβλημα με τους δρόμους και τα τροχοφόρα; 

(Φωτο, το απάνεμο φυσικό φιόρδ της Ρήνας, στο Βαθύ)

Κι όμως, ο εποχούμενος επισκέπτης τα βρίσκει σκούρα μόλις βγει με το αυτοκίνητο από το πλοίο. Το καλύτερο μέσο μετακίνησης στο νησί είναι η βέσπα. Η Κάλυμνος με 17.000 κατοίκους είναι μια σφύζουσα κοινωνία, ο πρώτος δήμος στην Ευρώπη σε ποσοστά γεννήσεων με τέσσερις γεννήσεις ανά οικογένεια.

Αν θέλετε  «low profile διακοπές με χαμηλό κόστος τότε Κάλυμνος. Το νησί δεν είναι τόσο μακριά όσο φαίνεται στο χάρτη: 10 ώρες διαρκεί το ταξίδι με το πλοίο από τον Πειραιά και 1 ώρα πτήση με το αεροπλάνο.  Πότε να πάτε, από τον Μάϊο μέχρι τον Οκτώβριο. Τον Αύγουστο τα παραδοσιακά πανηγύρια και οι εκδηλώσεις με την παρουσία πολλών ομογενών του εξωτερικού δίνουν στην Κάλυμνο άλλη χάρη.

( Φωτογραφίες: Nikolaos Smalios)