Ικόνιο, ο φάρος του σουφισμού

Ρεκόρ επισκεψιμότητας στο Μουσείο Mevlana. Το 2010 ένα εκατομμύριο εβδομήντα πέντε χιλιάδες (1.075.000) άνθρωποι επισκέφθηκαν το μουσείο που βρίσκεται στην Konya, γεγονός που το καθιστά το πρώτο σε επισκεψιμότητα μουσείο της Τουρκίας.

Το Ικόνιο, θεωρείται η πόλη της στέπας, αλλά και ιερή πόλη επειδή υπήρξε φάρος του σουφισμού δηλαδή του μυστικιστικού ασκητισμού του Ισλάμ, κυρίως χάρη στο μυστικιστή ποιητή Μ ε β λ α ν ά Τζελαλεντίν Ρουμί (1207-1273), τον ιδρυτή του τάγματος των Μ ε β λ ε β ί , γνωστότερο και ως τάγμα των Περιστρεφόμενων Δερβίσηδων, λόγω του περιστροφικού χορού τους, του σαμά. Ο Ρουμί εγκαταστάθηκε εκεί το 1225 όταν ο πατέρας του Μπαχεντίν Βαλάντ, καταγόμενος από το Balkh του Α φ γ α ν ι σ τ ά ν, ξέφυγε από μογγολική επιδρομή και ίδρυσε το πρώτο τάγμα που εξαπλώθηκε σε όλη την Ανατολία, τη Συρία και κυρίως την Αίγυπτο.

Πανάρχαια η καταγωγή της πόλης. Ανασκαφές αποκάλυψαν ερείπια της χαλκολιθικής εποχής από την 3η προχριστιανική χιλιετία. Επίσης το Ικόνιο υπήρξε η πρωτεύουσα του σελτζουκικού σουλτανάτου του Ρ ο υ μ, του ισχυρότερου σουλτανάτου της Ανατολίας κατά τον Μεσαίωνα. Στα μέσα της 2ης και ως το 1200 η περιοχή υπαγόταν στο βασίλειο των Χ ε τ α ί ω ν. Με την πτώση τους εγκαταστάθηκαν οι Φ ρ ύ γ ε ς και σύμφωνα με την παράδοση η πόλη ήταν η πρώτη που κτίσθηκε μετά από κατακλυσμό που κατέστρεψε την ανθρωπότητα.

Η φρυγική πόλη καταστράφηκε τον 7ο π.Χ. αι., αργότερα βρέθηκε υπό την κυριαρχία των Λ υ δ ώ ν και στα μέσα του 6ου αι. υπό την δικαιοδοσία των Περσών. Το Ικόνιο κατέλαβε ο Μ. Αλέξανδρος το 333 π.Χ. και μετά το θάνατό του έγινε κτήση του Λ υ σ ί μ α χ ο υ. Στην ταραγμένη περίοδο που ακολούθησε η πόλη διοικούνταν από Σελευκίδες βασιλείς, τους βασιλείς της Π ε ρ γ ά μ ο υ και το 133 π.Χ. κληροδοτήθηκε στους Ρωμαίους. Εκείνη την περίοδο προς τιμήν του Κ λ α ύ δ ι ο υ ονομάστηκε Κλαυδικόνιο και αργότερα λόγω Αδριανού Colonia Aelia Hadriana (Augusta Iconiesium).

Επίσης είναι ο τόπος όπου δίδαξαν οι Απόστολοι Π α ύ λ ο ς και Β α ρ ν ά β α ς το 47, 50 και 53 κατά τη διάρκεια των περιοδειών τους στη Μικρά Ασία. Τα βυζαντινά χρόνια έγινε επισκοπική έδρα. Καταστράφηκε από τους Άραβες τον 7ο, 8ο και 9ο αι. Λεηλατήθηκε από τους Σελτζούκους Τούρκους το 1069, αλλά οριστικά κυριεύτηκε το 1087 από τον Πέρση ιστορικό Μοστουφί Καζβινί. Στα τέλη του 11ου αι. ήταν η πρωτεύουσα του Σελτζουκικού σουλτανάτου Ρουμ. Για μικρό διάστημα η πόλη καταλήφθηκε και από τους Σταυροφόρους, όταν πήγαιναν προς τους Αγίους Τόπους.

Το Ικόνιο και η επαρχία του προσαρτήθηκαν οριστικά στην Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1466 από τον Μ ω ά μ ε θ τον Πορθητή. Έκτοτε διοικούνταν από πρίγκιπες που διορίζονταν από τον σουλτάνο. Το 1832 η πόλη κατελήφθη για λίγο από τα στρατεύματα του Ιμπραήμ πασά, γιου του Μεχμέτ Αλή, αλλά ο Αιγύπτιος κατακτητής πιεζόμενος από πολλές ευρωπαϊκές δυνάμεις αναγκάστηκε να αποχωρήσει.

Προτείνουμε αν έχετε χρόνο να πάτε από εδώ και στο Sille, 10 χλμ. από το δρόμο του Afyon. Δεξιά στα 2,5 χλμ. υπάρχει παλιά βυζαντινή εκκλησία σε καλή κατάσταση και πολλές λαξευτές εκκλησίες (μερικές έχουν νωπογραφίες). Οι μνήμες της βυζαντινής εποχής ολοζώντανες μπροστά μας.

Ο τουρίστας πρέπει να δει στο Ικόνιο τα σελτζουκικά μνημεία, το αρχαιολογικό μουσείο και το μοναστήρι του Μεβλανά. Στην περιοχή γύρω από το μουσείο απλώνεται η παλιά πόλη με τα δαιδαλώδη δρομάκια της αγοράς. Μυρωδιές μπαχαρικών, χαλιά με έντονα χρώματα και εντυπωσιακά σχέδια και μαγαζιά με μουσικά όργανα φτιάχνουν ατμόσφαιρα έντονη και γοητευτική. Η βαθιά θρησκευτικότητα των ντόπιων είναι έντονη στους δρόμους. Σπάνια βλέπεις γυναίκα με ακάλυπτο κεφάλι, ενώ οι ηλικιωμένοι έχουν χαρακτηριστική άσπρη γενειάδα και ολόλευκα ρούχα.

Στο τζαμί Aleadin Camil στην αίθουσα προσευχής εντυπωσιακοί είναι οι 42 κίονες με ρωμαϊκά η βυζαντινά κιονόκρανα. Ο μινιμπάρ από σκαλιστό ξύλο με αραβουργήματα είναι αληθινό αριστούργημα. Επίσης να δείτε το Buyuk Karatay Medresesi με τη θαυμάσια μαρμάρινη και πλούσια διακοσμημένη πύλη του παλιού μεντρεσέ του 1251. Στο αρχαιολογικό μουσείο εκτίθενται αρχαιότητες από το ελληνικό και ρωμαϊκό παρελθόν, όπως οι δώδεκα άθλοι του Ηρακλή.

Το μουσείο ισλαμικής τέχνης ήταν παλιά μια μονή του τάγματος των δερβίσηδων. Σ αυτό το χώρο το 1244 είχε τραγική κατάληξη η φιλία μ έναν δερβίση με το όνομα «Ο ήλιος του Ταμπρίζ», ο οποίος δολοφονήθηκε από μαθητές του Μεβλανά οι οποίοι ζήλευαν για τη μυστικιστική επαφή του με τον δάσκαλό τους. Στην πόρτα του κελιού του χαμένου φίλου ο Μεβλανά Τζελαλεντίν Ρουμί έγραψε τους στίχους:

Ήμουν χιόνι

στις ακτίνες σου έλιωσα

ομίχλη του πνεύματος

ανέρχομαι προς τον ήλιο.

Στο μοναστήρι του Μελβανά υπάρχουν κενοτάφια καλυμμένα με μπροκάρ, όπου αναπαύονται πολλά μέλη της οικογένειας του Μελβανά και πολλοί μαθητές του. Επίσης υπάρχουν πολλά καλλιγραφικά έργα σελτζουκικής εποχής και μουσικά όργανα που χρησιμοποιούσαν οι μαθητές του ποιητή για να συνοδεύουν τους δερβίσηδες στο χορό τους, όπως χεμενζτέ (μικρό βιολί με χορδές), κεμάν (βιολί), χαλιλέ (μικρά κύμβαλα), ντερέ (μακρύ τύμπανο με επικρουστικούς δίσκους), κουντούμ (τύμπανο που χτυπούν με μπαγκέτες), ρεμπάμπ (είδος κιθάρας) και τέλος την περίφημη φλογέρα που ύμνησε ο ποιητής. Τα κελιά της παλιάς μονής στεγάζουν το μουσείο Ταπήτων και Υφαντουργίας. Το πιο παλιό χαλί, υφασμένο με την τεχνική του κιλιμιού, είναι σελτζουκικής εποχής (13ος αι.). Πριν φύγετε προσέξτε ιδιαίτερα τις τέσσερις κρυστάλλινες λάμπες για τζαμί. Είναι αιγυπτιακές (εποχής Μαμελούκων, 14ος αι.).

Πνευματικό ορατόριο

Ο Μεβλανά άφησε πλούσιο ποιητικό έργο γεμάτο πάθος και λυρισμό. Το σημαντικότερο έργο του μια ισλαμική Θεία Κωμωδία είναι το Mathnawi” (στα τουρκικά Mesnevi), ένα ποίημα έξη τόμων και κάπου 25.000 στίχων γραμμένων στην μητρική του γλώσσα την περσική.

Είναι αδιανόητο να φθάσετε στα βάθη της Ανατολίας και να μη παρακολουθήσετε τους κυκλικούς χορούς των Δερβίσηδων, που παλιά ολοκλήρωναν τη δοκιμασία τους εκπαιδευόμενοι χίλιες και μια μέρες. Είναι μια λειτουργία για να δώσει την έκσταση και να ιεροποιήσει το καθετί. Το λευκό ένδυμα των Δερβίσηδων είναι χρώμα του πένθους, ο μαύρος φαρδύς μανδύας συμβολίζει τον τάφο, το κάλυμμα της κεφαλής την ταφόπετρα, ο σείχ που ξεχωρίζει από τη μαύρη ταινία στο τουρμπάνι είναι ο πόλος, σημείο συνάντησης του φθαρτού και του αιώνιου.

Η τελετή αρχίζει μ ένα επίσημο και αργό άσμα, βασισμένο σε μια μελωδία του 17ου αι. που δοξάζει τον Προφήτη. Η φλογέρα εναλλασσόμενη με τύμπανα εκφράζει τη θλίψη του χωρισμού. Τότε εμφανίζονται οι δερβίσηδες και κάνουν τρεις γύρους που συμβολίζουν τις προσεγγίσεις του θεού από τον θρησκευτικό νόμο: τη σκέψη, την αλήθεια και την ένωση. Μετά οι χορευτές πετούν το μαύρο μανδύα τους, δείγμα πνευματικής ανάτασης και αρχίζουν τον κυκλικό χορό τους. Το δεξί τους χέρι είναι υψωμένο προς τον Ουρανό για να δεχτούν τη Θεία Χάρη, την οποία σκορπούν στη γη με το αριστερό τους χέρι στραμμένο στο έδαφος, γυρίζοντας γύρω από την αίθουσα, εκτός από τον σείχ, τον πόλο, ο οποίος γυρίζει γύρω από τον εαυτό του. Όπως γυρίζουν οι χορευτές σχηματίζουν δυο τόξα. Το ένα συμβολίζει τη συγκέντρωση των ψυχών στην ύλη και το άλλο την άνοδο των ψυχών προς το Θεό. Όταν ο σείχ μπει στο χορό η κίνησή του σε δυο χρόνους διαγράφει το συντομότερο δρόμο προς το κέντρο του κύκλου και συμβολίζει την ενότητα προς το Θεό, που γίνεται όταν αυτός που παίζει τη φλογέρα αρχίζει να αυτοσχεδιάζει. Ο χορός τελειώνει όταν ο σείχ επιστρέψει στη θέση του. Η τελετή ολοκληρώνεται με ψαλμωδίες από το Κοράνι.

Ο διάσημος αμερικανός σκηνοθέτης Ρόμπερτ Γουίλσον μιλώντας στο «ΒΗΜΑ» (20-05-2007) για την ονειρική πλευρά της φιλοσοφίας των Δερβίσηδων, δήλωσε: Η ιεροτελεστία του στροβιλιζόμενου δερβίση, αν και σήμερα έχει μεταβληθεί σε φολκλορικό σχεδόν θέαμα, στην παράσταση ανακτά τη χαμένη θρησκευτική και φιλοσοφική υπόστασή της. Ουσιαστικά, σύμφωνα με τον Γουίλσον, «ο χορός, ο Σέμα, αντιπροσωπεύει ένα μυστικιστικό ταξίδι στην πνευματική ανάταση του ανθρώπου μέσω της σκέψης και της αγάπης. Αναζητώντας την αλήθεια, αποστρέφεται το εγώ του, ανακαλύπτει την αλήθεια και φτάνει στο «Τέλειο». Στη συνέχεια επιστρέφει από το πνευματικό ταξίδι ως ένας άνθρωπος ο οποίος έχει αγγίξει την ωριμότητα και μια ανώτερη τελειότητα».