Η Ίνδικτος στο ιστορικό Φανάρι

Το φθινόπωρο, είναι, ίσως, η πιο μυστηριώδης και ιδιόμορφη εποχή του χρόνου. Είναι μια περίοδος μελαγχολική, επειδή πλησιάζει ο χειμώνας, αλλά και γεμάτη αισιοδοξία για τη συγκομιδή, που θα βοηθήσει σε ένα εύκολο ξεχειμώνιασμα. Ο καιρός πότε θυμίζει καλοκαίρι και πότε τον επερχόμενο χειμώνα.

Η λέξη προέρχεται από το ρήμα φθίνω και το ουσιαστικό οπώρα, επειδή αυτή την εποχή του έτους λιγοστεύουν τα οπωρικά (οι εδώδιμοι καρποί του δέντρου, τα φρούτα).
Είναι μια εποχή με ιδιαίτερο λαογραφικό αλλά και λογοτεχνικό ενδιαφέρον.

Στο Ρόδο ο ερχομός του φθινοπώρου έχει μια διαφορετικότητα, αφού, μαζί με όσα προαναφέραμε και τα οποία, με την πάροδο του χρόνου, αν δεν έχουν εξαφανιστεί, σίγουρα υποχωρούν, σηματοδοτεί, μαζί με το άνοιγμα των σχολείων, την αλλαγή του καιρού, τη λήξη της τουριστικής περιόδου, με τους επιχειρηματίες να κάνουν τον απολογισμό τους, να ετοιμάζουν τα σχέδιά τους για την επόμενη περίοδο και βέβαια να ξεκουράζονται από την ένταση της θερινής περιόδου.

Στο βιβλίο της αείμνηστης φιλολόγου, Λούλας Γιαννακάκου-Παπαμανώλη: Παροιμίες του ροδίτικου λαού [Αθήνα, 1993-Δημόσια Βιβλιοθήκη Ρόδου,] συναντούμε μερικές παροιμίες, σχετικές με την εποχή αυτή:

- Το Σεπτέμβρη θέσε νάβρεις .

1) Φύλαξε εισοδήματα τον Σεπτέμβριο, δηλαδή την εποχή της συγκομιδής για να τα βρης, όταν σου χρειάζονται.

2) Σπείρε την κατάλληλη εποχή για να έχεις εισόδημα.

Από το βιβλίο του καθηγητή Δημητρίου Σ. Λουκάτου: Εισαγωγή στην ελληνική λαογραφία [Αθήνα, 1977-Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης], πληροφορούμαστε ότι:

..» ο Σεπτέμβριος είναι ο πρώτος μήνας του εκκλησιαστικού έτους, αλλά και του νέου γεωργικού. Με την εκκλησιαστική αρχιχρονιά, οι ζευγάδες, στα νησιά και στις πεδινές επαρχίες, κάνουν αγιασμό και ξεχωρίζουν το σπόρο τους. Στα Δωδεκάνησα, ιδιαίτερα, κρεμούν το σακουλάκι με το σπόρο στα εικονίσματα και βάζουν ολόγυρα άλλα δείγματα από προϊόντα.

Τα κυριότερα χαρακτηριστικά στοιχεία των λατρευτικών εθίμων του φθινοπώρου είναι:

α) Η φροντίδα της σποράς κι η ανησυχία για την ευδοκίμησή της

β) Η έγνοια για τη χειμωνιάτικη ποιμενική περίοδο.

γ) Το άνοιγμα κι η επιτυχία των κρασιών

δ) Οι ανησυχίες (τροφής-ενδυμασία) για το χειμώνα

Ο Σεπτέμβριος είναι ο ένατος μήνας του Γρηγοριανού ημερολογίου με διάρκεια 30 ημερών. Η λατινική ονομασία του, September , προέρχεται από το septem =επτά, καθώς ήταν ο έβδομος μήνας του αρχαίου δεκάμηνου ρωμαϊκού ημερολογίου.

Στην Πάτμο θεωρούσαν την 1 η Σεπτεμβρίου αρχιχρονιά και την ονόμαζαν «πρωτοσετεμπρίαν», ενώ οι Νισύριοι και οι Κώοι την ονόμαζαν «Καλοχρονιά» ή «Αρχιχρονιά».

Είναι ο μήνας της φθινοπωρινής ισημερίας (22 Σεπτ.) μιας, από αστρονομική άποψη, λογικής αφετηρίας του έτους. Έχει διάφορες ονομασίες, όπως ορτυκολόγος, λόγω του περάσματος των αποδημητικών ορτυκιών, τρυγομηνάς ή τρυγητής, λόγω του τρύγου, η πιο διαδεδομένη από τις ονομασίες του στο λαϊκό καλαντάρι και βέβαια Σταυριάτης από τη μεγάλη γιορτή του Σταυρού (14 Σεπτ.), που στο νησί μας γιορτάζεται με πανηγύρια στις Καλυθιές και στ' Απόλλωνα..

Είναι όμως και ο μήνας των σχολείων, των οποίων ο αυλόγυρος πλημμυρίζει από φωνούλες παιδιών, είτε αυτά είναι πρωτάκια, με το φόβο του άγνωστου, είτε μεγαλύτερα που έχουν τις εμπειρίες τους και ξανασυναντιούνται χαρούμενα, μετά τις διακοπές του καλοκαιριού.

Τέτοιες μέρες, το 2002, ήμουν στην Τουρκία (φωτογραφία) και γιόρτασα εκεί την Εκκλησιαστική Πρωτοχρονιά. Με την ευκαιρία αυτού του γεγονότος, τότε, πολλοί ροδίτες εκδρομείς μετέβησαν στην Κωνσταντινούπολη και γιόρτασαν στο ιστορικό Φανάρι την αρχή της Ινδίκτου.

Επικεφαλής ήταν όλοι οι Μητροπολίτες της Δωδεκανήσου, ο αρχιμανδρίτης Παίσιος Αραβαντινός και ιερείς ενοριών της Ρόδου, οι οποίοι μαζί με άλλους Ιεράρχες γιόρτασαν την Ίνδικτο με πανηγυρική Θεία Λειτουργία που τελέστηκε στον ναό του Αγίου Γεωργίου Ποτηρά Αντιφωνητού. Σχετικό ρεπορτάζ είχα δημοσιεύσει στην εφημερίδα «Πρόοδος» 4-9-2002.

Η 1η Σεπτεμβρίου καθορίστηκε ως αρχή της εκκλησιαστικής χρονιάς ως εξής:
Στην περιοχή της Ανατολής τα περισσότερα ημερολόγια είχαν ως πρωτοχρονιά την 24η Σεπτεμβρίου, ημέρα της φθινοπωρινής ισημερίας. Επειδή όμως η 23η ήταν η γενέθλια ημέρα του αυτοκράτορα της Ρώμης Οκταβιανού, η πρωτοχρονιά μετατέθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου, η οποία και καθορίστηκε ως αρχή της Ινδίκτου, δηλαδή της περιόδου του ρωμαϊκού διατάγματος για τον φόρο που ίσχυε για 15 έτη.

Έτσι Ίνδικτος κατάντησε να σημαίνει αργότερα το έτος και αρχή της Ινδίκτου την Πρωτοχρονιά. Αυτή την Πρωτοχρονιά βρήκε η Εκκλησία και της έδωσε χριστιανικό περιεχόμενο, αφού τοποθέτησε σ’ αυτήν την εορτή της συλλήψεως του Προδρόμου, που αποτελεί και το πρώτο γεγονός της Ευαγγελικής Ιστορίας.

Αργότερα, το 462 μ. Χ.., για πρακτικούς λόγους και για να συμπίπτει η πρώτη του έτους με την πρώτη του μηνός, η εκκλησιαστική πρωτοχρονιά μετατέθηκε την 1η Σεπτεμβρίου. Διευκρινίζεται ότι η πρωτοχρονιά της 1ης Ιανουαρίου έχει Ρωμαϊκή προέλευση και ήρθε στην Ορθόδοξη Ανατολή κατά τα νεότερα χρόνια. Η εκκλησιαστική ακολουθία για το νέο έτος τελείται την 1η Σεπτεμβρίου, μια ακολουθία απαράμιλλου κάλλους ως προς το υμνογραφικό υλικό.

Σημειωτέον ότι πριν από λίγα χρόνια η Εκκλησία μας όρισε την 1η Σεπτεμβρίου ως ημέρα αφιερωμένη στο φυσικό περιβάλλον.